Personel lotniczy formującej się 15. SELR MW znalazł się w składzie 10 obsad, które miały się szkolić przy 15. Dywizji Lotnictwa Bombowego na samoloty odrzutowe Ił-28. Stała obsada samolotu Ił-28 obejmowała trzyosobową załogę oraz siedmiu mechaników obsługi naziemnej z każdej specjalności. Większość samolotów Ił-28 były w kolorze naturalnego metalu, nosiły szachownice i w zależności od przydziału do pułków miały zaznaczone końcówki stateczników pionowych w różnorakie barwy. Co ciekawe, jedynie morskie Ił-y nie podlegały tej zasadzie. Pierwszymi pilotami latającymi na nowym sprzęcie byli: kpt. mar. pil. Hilary Zarucki, por. mar. pil. Adam Michałek, por. mar. pil. Stanisław Wasilewski, ppor. mar. pil. Czesław Walewski, ppor. mar. pil. Mieczysław Przyżycki, ppor. mar. pil. Józef Howaniec.

Już 16 grudnia 1955 roku załoga w składzie: dowódca kpt. mar. pil. Hilary Zarucki, por. mar. naw. Tadeusz Pawlaczek i strzelec-rtg. por. mar. Henryk Kuza wykonała samodzielny lot na nowym typie samolotu, a w maju 1956 roku kadrę 15. SELR MW przeszkolono na samoloty rozpoznawcze Ił-28R. Szybki proces szkolenia pozwolił personelowi latającemu osiągnąć już w czerwcu poziom wyszkolenia pozwalający na wykonywanie zadań w zwykłych warunkach atmosferycznych w dzień. Po przeszkoleniu ww. personel wraz z 6 samolotami został przebazowany na lotnisko Babie Doły, gdzie stacjonował 34. PLM MW. Samoloty rozlokowano przy wartowni nr 1 na końcu „czarnego pasa”.

30 czerwca 1956 roku nadarzyła się okazja, aby nowe samoloty zaprezentować trójmiejskiej publiczności w defiladzie lotniczej nad Gdynią z okazji Dni Morza i Marynarki Wojennej. Jednostka wystawiła do defilady wszystkie samoloty, jakie już miała na swoim stanie: Ił-28R o numerach bocznych: 01,02 i 03. Bombowe 5 i 7 oraz jeden szkolno-bojowy numer U-3. Samoloty od tego momentu były za każdym razem prezentowane szerokiej widowni na rożnego rodzaju uroczystościach z okazji Dni Morza i Święta Marynarki Wojennej aż po tradycyjne święto jednostki, w której na co dzień służyły. Samoloty wersji „R” w ocenie pilotów były bardziej ociężałe od wersji bombowej. Odczuwalny był ciężar w pilotażu za sprawą zbiorników na końcach skrzydeł. Podczas przygotowania do startu wersja ta wymagała innego ustawienia trymera na sterach, w przeciwieństwie do wersji bombowej. Jednym z najtrudniejszych elementów w lotach było, jak sami piloci przyznają, fotografowanie płaszczyzny terenu. Zmuszało to pilotów do wręcz idealnego prowadzenia samolotu przy zachowaniu kursu i wysokości, często przy silnym, bocznym wietrze i turbulencji. Przy lądowaniu piloci musieli zwracać szczególną uwagę na boczny wiatr, gdyż stery w samolocie wersji „R” działały z pewnym opóźnieniem.

Piloci z 15. SELR MW latający na Ił-28R często wykonywali loty rozpoznawcze, zapuszczając się nad cieśniny duńskie. Loty były wykonywane nie wyżej, jak na wysokości 5 metrów nad wodą. Jednak sami piloci przyznawali, że często latali jeszcze niżej – nawet do wysokości 1,5 metra nad wodą. Wyprowadzali samolot na wys. 400 metrów tylko wtedy, kiedy musieli złożyć meldunek. Przy wykonywaniu tak dalekich rajdów załogi czasami tankowały dodatkowo na lotnisku w Goleniowie. Morskie Ił-y wykonywały głównie zadania rozpoznawcze, ale trzeba nadmienić, że piloci również szkolili się także w bombardowaniu. Ponadto samoloty wykorzystywane były jako holowniki rękawów strzeleckich oraz wchodziły w skład zespołu ratowniczego MW.

Podczas eksploatacji samolotów Ił-28 w 15. SELR MW odnotowano jeden wypadek, który miał miejsce 4 października 1957 roku. Podczas wykonywania zadania nad Zatokę Fińską na wys. 11 000 metrów udusił się nawigator ppor. mar. Franciszek Dudek. W trakcie dochodzenia ustalono, że przed zajęciem miejsca w samolocie odłączył on przewód od instalacji fotela katapultowego i zdjął maskę tlenową, która prawdopodobnie utrudniała mu pracę. Odnotowano też dwie katastrofy. Pierwsza wydarzyła się 11 stycznia 1958 roku, w której zginęli: dowódca eskadry kmdr ppor. pil. Hilary Zarucki, por. pil. Walenty Urbanowicz i mar. Jan Czubski. Zniszczony samolot o numerze burtowym U-3 został zastąpiony kolejną maszyną szkolną o numerze S-5.

Druga katastrofa miała miejsce 18 marca 1959 roku na samolocie numer 01 (41903). Zginęli: drugi dowódca eskadry kpt. mar. pil. Leon Jędrzejczyk, por. mar. naw. Aleksander Czyżkowski i strzelec-rtg. Adam Bochenek. Dla uzupełnienia brakującej maszyny eskadra otrzymała samolot Ił-28 numer 58 (2103).

Pierwsza awaria miała miejsce 15 czerwca 1959 roku na samolocie Ił-28 numer 7 (2207). Załoga w składzie: ppor. mar. pil. Władysław Baron, ppor. mar. naw. Zenon Nowatczyński i st. mar. Tadeusz Słoma po powrocie z zadania, przystępując do lądowania, stwierdziła, że nie wysunęła się prawa goleń podwozia. Pilot zdecydował się na lądowanie na trawiastej części lotniska, to zakończyło się dla załogi szczęśliwie. Samolot uległ nieznacznym uszkodzeniom i samolot powrócił do dalszej eksploatacji.

Kolejna awaria, już bardziej dramatyczna (choć zakończona szczeliwie), miała miejsce 15 czerwca 1966 roku. Utracono wtedy samolot numer 8 (2103). Perfekcyjnego lądowania płonącego samolotu na macierzystym lotnisku dokonał kmdr ppor. pil. Bogusław Budzyński. Personel lotniczy 15. SELR MW wykonywał swoje zadania do 27 sierpnia 1978 roku.

Tego dnia załoga odbyła ostatni lot szkoleniowy na samolocie rozpoznawczym Ił-28R o numerze 02 (41906), w składzie: kpt. mar. pil. Marek Dąbrowski, kpt. mar. naw. Ireneusz Klepacki i strzelec-rtg. bosman Henryk Matacz. Lot pożegnalny w tejże jednostce na zakończenie programu szkoleniowego wykonano 23 grudnia 1978 roku w składzie: kmdr ppor. pil. Tadeusz Fabjańczuk, kpt. mar. naw. Grzegorz Wiszejko i strzelec-rtg. bosman Roman Wójcik. W tym czasie piloci z Siemirowic sukcesywnie przekazywali samoloty Ił-28 do muzeów w Polsce. Tego samego dnia miało miejsce odprowadzenie na lotnisko Babie Doły samolotu Ił-28 numer 69 ( 41302 – egzemplarz ten wcześniej latał w Sochaczewie z nr 30) przez kpt. mar. pil. Marka Dąbrowskiego. Samolot po krótkim czasie został z lotniska przetransportowany do Gdyni i ustawiony w Muzeum MW. 19 czerwca 1979 roku kpt. mar. pil. Włodzimierz Wojciech Woźniak odprowadził na Balice samolot szkolny UIł-28 numer S-3 (69216) z przeznaczeniem do zbiorów Muzeum Lotnictwa i Astronautyki. Obecnie samolot stoi w muzeum w Krakowie. 2 października 1979 odbył się ostatni lot samolotu w wersji rozpoznawczej o numerze 02. Dowódcą załogi był ponownie kpt. mar. pil. Włodzimierz Wojciech Woźniak, kpt. mar. naw. Ireneusz Klepacki oraz strzelec-rtg. st. bosman Henryk Matacz, a technikiem samolotu był chor. Jerzy Jędrzejczak. Załoga tego dnia wykonała przelot z lotniska Siemirowice na poligon Nadarzyce. Około godz. 11.00 samolot wystartował z kursem 70 na Bukowinę do ostatniego lotu przy warunkach atmosferycznych: zachmurzenie 6/10, górna granica chmur 2200 m. widzialność 20 km. Lot trwał 47 minut. W ten sposób zakończono faktycznie eksploatację tych powszechnie lubianych przez personel lotniczy samolotów w Polsce.

Warto też wspomnieć, że siemirowickie Ił-y  bardzo często wykonywały również zadania holownicze, które realizowane były przeważnie na zapotrzebowanie Marynarki Wojennej. Pierwsze stanowiska do holowania, o prymitywnej konstrukcji z hamulcem pneumatycznym, montowane na samolotach Ił-28 z MW zakładał PWL-42 na Babich Dołach. Holowanie rękawów odbywało się między Helem, a ujściem Wisły, zaś główny poligon z wrakami okrętów znajdował się na Zatoce Puckiej.

Z ciekawostek warto przytoczyć fakt lądowania samolotu Ił-28 w Gdańsku-Wrzeszczu. Podczas obchodów Święta Marynarki Wojennej w 1958 roku na lotnisku Gdańsk-Wrzeszcz wylądował samolot rozpoznawczy Ił-28R numer 03 (41905) z 15. SELR MW. Samolot ustawiono na wystawie statycznej. Po zakończeniu pokazów późnym popołudniem kmdr ppor. pil. Teodor Figiel – ówczesny inspektor techniki pilotażu z DL i OPL MW – wystartował z pasa biegnącego w kierunku miasta, z wylotem na tory kolejowe i wiadukt. Dla samego lotniska Wrzeszcz był to ewenement, który już więcej nie został powtórzony. Samoloty Ił-28 z Cewic wykonywały również rozpoznawcze usługi aerofotogrametryczne na rzecz gospodarki narodowej, a główne remonty samolotów z 15 eskadry były przeprowadzane na Ukrainie.

Tekst Krzysztof Kirschenstein

zdjęcia WAF oraz zbiory Lechosława Musiałowskiego i autora